شکلات محبوبترین خوراکی شیرین در جهان است. بر اساس اعلام «بنیاد جهانی کاکائو»، مردم در سراسر جهان (اما بیشتر در اروپا و آمریکا) سالانه بیش از ۳ میلیون تُن دانۀ کاکائو مصرف میکنند.
خوردن شکلات نهتنها به شما احساس خوبی میدهد بلکه میتواند برای قلب و مغز شما نیز مفید باشد.
شکلات چیست؟
شکلات از میوۀ درخت تئوبروما کاکائو، تهیه میشود.
درختی گرمسیری که بر اساس اطلاعات برآمده از نمایشگاه آنلاین «شکلات: غذای خدایان» که به همت کتابخانۀ دانشگاه کرنل برگزار شده است، نام آن در زبان یونانی به معنای «غذای خدایان» است. درختهای کاکائو بومی حوضههای رودهای آمازون و اورینوکو در آمریکای جنوبی هستند.
این درختان بهطورگستردهای از جنوبشرقی مکزیک تا رود آمازون پراکنده هستند. بر اساس آنچه در نمایشگاه کرنل اعلام شد، این درختها در مناطق گرم و مرطوبی که در فاصلۀ حدود ۲۰ درجهای از خط استوا قرار دارند، رشد میکنند.
با گسترش محبوبیت شکلات، تولیدکنندگان در مناطق دیگری مانند غرب آفریقا و جنوب و جنوبشرقی آسیا نیز مزارعی ایجاد کردند. امروزه غنا، ساحل عاج، نیجریه، اندونزی و برزیل ۷۹ درصد از تولید کاکائو جهان را برعهده دارند.
درخت کاکائو
میوههای درخت کاکائو تقریباً هماندازه و همشکل پاپایا هستند. هرکدام از این توتها یا غلافهای قلمبهقلمبه، تا ۵۰ دانۀ کاکائو را در خود جا میدهند که در داخل بافتی خمیری مانند و سفید قرار دارند.
دانههای کاکائو با دست برداشت میشوند چون ممکن است ماشینها به درختها آسیب برسانند.
کارگرها غلافها را که هنگام رسیدن نارنجی میشوند، میچینند و با کاردهای بزرگی آنها را باز میکنند. دانهها در سینیهای بزرگ تخمیر قرار میگیرند. این سینیها روی هم چیده و با برگهای موز پوشانده میشوند و دو تا هفت روز همانطور میمانند.
طعم و عطر شکلات ناشی از تخمیر است. این کار همچنین جنین بذر را از بین میبرد، از جوانهزدن ناخواستۀ دانهها جلوگیری میکند و باعث میشود بافت سفید از دانهها جدا شود.
پس از تخمیر، دانهها روی سکوهای آفتابی خشک میشوند. کارگرها طی مدت سه تا پنج روز، آنها را روزانه چندینبار میچرخانند تا خشک شوند. میتوان برای خشک شدن سریعتر دانهها از خشککنهای دوّار صنعتی استفاده کرد، اما دانههایی که در آفتاب خشک میشوند، بهترین طعم را دارند.
در مرحلۀ بعد، دانهها را به کارخانۀ شکلات میبرند. دانههای کاکائو در آنجا تمیز و ضایعات از آنها جدا میشوند. دانهها را در فرهای بزرگ و دوّار برشته میکنند.
طعم خوب کاکائو ناشی از همین برشته کردن است که موجب جدا شدن دانهها از پوست نیز میشود چراکه دانههای برشتهشده بلافاصله وارد دستگاه خنککننده میشوند، میترکند و پوستشان جدا میشود. ب
خش باقیماندۀ دانۀ کاکائو، مغز نامیده میشود و شکلات از همین مغزها تولید میشود. مجموعهای از غلطکها مغزها را له میکنند. این فرآیند منجر به ساخت خمیری غلیظ به نام مایع شکلات میشود.
به گفته پام ویلیامز، بنیانگذار و رئیس قبلی انجمن صنعت شکلات مرغوب (اف.سی.آی.اِی) و بنیانگذار و مربی اصلی مدرسۀ حرفهای هنرهای شکلاتی، این مایع منبع اصلی شکلات شیریننشدۀ مخصوص پختوپز است.
شکلات مرغوب
در این مرحله، نوع شکلاتی که قرار است تولید بشود، مشخص میشود.
بر اساس آنچه انجمن صنعت شکلات مرغوب اعلام کرده است، این مواد تشکیلدهنده هستند که شکلات مرغوب را از شکلاتی با کیفیت متوسط، جدا میکنند. «شکلات مرغوبی» که این انجمن تأیید میکند، فقط حاوی مایع کاکائو، کرۀ کاکائو (اختیاری)، شکر، لسیتین، وانیل (اختیاری)، چربیهای شیر و مواد جامد شیر است. طعمها یا مواد دیگری مانند آجیل را میتوان بعداً به شکلات اضافه کرد.
انواع شکلات
به گفتۀ ویلیامز شکلات مرغوب به سه دسته تقسیم میشوند:
شکلات تلخ، شکلات شیری و شکلات سفید.
- شکلات تلخ حاوی مایع شکلات، کرۀ کاکائو، لسیتین، شکر و وانیل است.
- شکلات شیری حاوی همۀ موارد فوق بهعلاوۀ چربیهای شیر و مواد جامد شیر است.
- شکلات سفید حاوی همۀ موادی است که شکلات شیری دارد به جز مایع شکلات.
شکلات سفید
شکلاتسازها دربارۀ این موضوع که آیا شکلات سفید واقعاً شکلات است یا خیر، اختلافنظر دارند.
تا سال ۲۰۰۲ میلادی، سازمان غذا و داروی آمریکا از شکلات سفید بهعنوان نوعی شیرینی یاد میکرد، نه شکلات، چراکه حاوی مایع شکلات نیست. در پی درخواست شرکت مواد غذایی هرشی و انجمن تولیدکنندگان شکلات، سازمان غذا و داروی آمریکا استانداردی برای تأیید هویت شکلات سفید اعلام کرد.
از آنجایی که این سازمان دیگر از این ماده بهعنوان شیرینی یاد نمیکند، برخی از کارشناسان، مانند ویلیامز، شکلات سفید را بهعنوان نوعی از شکلات میپذیرند.
به گفتۀ ویلیامز، سازمان غذا و داروی آمریکا در محدودۀ سه نوع شکلاتی که ذکر شد، درجات مختلفی را میپذیرد.
این درجات شامل انواع مختلفی است، مانند: شیریننشده یا تلخ خالص که میتواند تا ۹۹ درصد حاوی مایع شکلات باشد، تلخ و شیرین، نیمه شیرین و شکلات شیری تلخ. نوع شکلات بستگی به مواد تشکیلدهنده و درصد کاکائو دارد، علاوهبر این موارد، اینکه دانههای کاکائو از کجا آمدهاند و چگونه آماده شدهاند نیز موثر است.
خواص شکلات برای سلامتی
غذای خوب قلب
اخیراً در چندین پژوهش، تأثیر شکلات بر سلامت قلب، مورد بررسی قرار گرفته است. دانههای کاکائو مملو از مواد مغذی گیاهی هستند که بهعنوان آنتیاکسیدان عمل کرده و نقش مؤثری بر سلامتی دارند.
بر اساس اعلام دانشکدۀ بهداشت عمومی تی. اچ. چان دانشگاه هاروارد، دانههای کاکائو منابع غنی از آهن، مس، منیزیم، روی و فسفر هستند. شکلات تلخ در مقایسه با شکلات شیری، دارای دو تا سه برابر فلاونولهای مفید است زیرا غلظت کاکائو در شکلات شیری با شیر و احتمالاً قندِ بیشتر، کم میشود.
درحالیکه اکثر مطالعات، بین مصرف شکلات و کاهش خطر مشکلات قلبی ارتباطی یافتهاند، میزان و نوع شکلاتی که چنین تأثیری بر بدن دارد، به پژوهش بیشتری نیاز دارد.
براساس نتایج یک فراتحلیل در مورد اثرات شکلات بر بیماری عروق کرونر قلب، سکتۀ مغزی و دیابت که در سال ۲۰۱۷ در مجلۀ نوترینتس منتشر شد، بیشترین مزیتها برای سلامتی انسان، ناشی از مصرف متوسط شکلات است. پژوهشگران متوجه شدند اثرات کاکائو در کاهش سکتۀ مغزی و جلوگیری از بروز بیماریهای قلبی در افرادی که بیش از سه بار در هفته شکلات مصرف میکردند، کاهش یافته است.
اثرات محافظتی کاکائو در برابر بیماری دیابت از هنگامی ظاهر شد که افراد دو نوبت در هفته شکلات مصرف میکردند، اما اگر شکلات بیش از ۶ وعده در هفته مصرف شود، این اثر محافظتی از بین میرود.
ازسویدیگر، یافتههای یک پژوهش وسیع روی بیش از یکصدوپنجاههزار کهنهسرباز عمدتاً مرد آمریکایی که در ابتدای مطالعه مبتلا به بیماری عروق کرونر نبودند، نشان داد که خوردن یک اونس (حدود ۲۸ گرم) شکلات، حداقل پنج بار در هفته، میتواند از بروز حوادث مرتبط با بیماری عروق کرونر مانند حملۀ قلبی و نارسایی قلبی جلوگیری کند.
شکلات همچنین میتواند از ایجاد فیبریلاسیون دهلیزی که نوعی ضربان نامنظم قلب است که خطر نارسایی قلبی، سکتۀ مغزی و مواردی اینچنینی را افزایش میدهد، جلوگیری کند.
مطالعهای که در مجلۀ هارت در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، نشان داد بزرگسالهایی که حداقل یک بار در ماه شکلات میخورند، در مقایسه با کسانی که هرگز یا به ندرت شکلات مصرف کردهاند، ۱۰ تا ۲۰ درصد کمتر در معرض ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی قرار دارند.
غذای خوب مغز
شکلات میتواند برای مغز نیز مفید باشد. برخی از مطالعات بر توانایی شکلات در بهبود عملکرد شناختی مغز متمرکز شدهاند. یک پژوهش که نتایج آن در سال ۲۰۱۶ در مجلۀ «بیماری آلزایمر» منتشر شد، نشان داد که مصرف شکلات ممکن است خطر زوال شناختی را در افراد مسن کاهش دهد.
در این مطالعه نزدیک به ۴۰۰ شهروند پرتغالیِ بالای ۶۵ سال مورد بررسی قرار گرفتند و مشخص شد کسانی که مقدار متوسط شکلات مصرف میکردند –به طور متوسط، یک وعده شکلات در هفته؛ این مطالعه بین شکلات شیری و تلخ تفاوتی قائل نشده است- خطر زوال شناختی آنها تا ۴۰ درصد در طول دو سال کاهش یافته بود.
کسانی که شکلات بیشتری مصرف میکردند یا کسانی که کافئین بیشتری در رژیم غذایی خود داشتند، از مزایای شناختی کمتری برخوردار شده بودند.
شکلات اغلب تأثیرات مثبتی بر روحیۀ افراد میگذارد، اما دلایلی که باعث میشود برخی از افراد پس از خوردن شکلات احساس خوبی داشته باشند، قابلبحث است.
به گزارش مجلۀ کارشناسی علوم دارتموث، شکلات حاوی موادی مانند آناندامینها و موادی که دارای اثرات مشابه آمفتامین هستند، مانند تیرامین و فنیل اتیل آمین است و مغز را به همان شیوۀ گیاه شاهدانه تحریک میکند. بااینحال، این مواد در غلظتهای بسیار کم هستند – بسیار کمتر از آنچه برای ایجاد اثر ضدافسردگی لازم است.
براساس مقالهای که در سال ۲۰۱۳ در مجلۀ داروسازی بالینی بریتانیا منتشر شد، ممکن است شکلات با سیستمهای انتقالدهندۀ عصبی که به تنظیم اشتها و خلق وخو کمک میکنند، مانند دوپامین، سروتونین و اندورفین تعامل داشته باشد. با این حال، نویسندگان این مقاله خاطرنشان کردهاند، ممکن است اثرات آن بیشتر به طعم و بوی شکلات مربوط باشد تا اثرات شیمیایی آن.
نتایج یک پژوهش که در سال ۲۰۱۰ در مجلۀ آرشیو طب داخلی منتشر شد، ارتباط بین افسردگی و مصرف شکلات را نشان داد. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که افرادی که در آزمون غربالگری افسردگی نمرۀ بالایی کسب کردند، نسبت به افرادی که افسرده محسوب نمیشدند، شکلات بیشتری مصرف میکردند.
با اینحال در نتایج این پژوهش اعلام شد که این فقط نشاندهندۀ یک ارتباط است و نمیتوان دلیل آن را به شکل علمی توضیح داد. از آنجا که شرکتکنندگان در این تحقیق، با گذشت زمان، تحت پیگیری قرار نگرفته بودند، محققان نمیدانستند که آیا خوردن شکلات افسردگی پیشین آنها را بهبود بخشیده بود یا حقیقتاً بهتنهایی افسردگی آنها را تقویت کرده بود.
بههرحال، احتمالات فراوان هستند- از این تفکر که میتوان از شکلات بهعنوان یک داروی ضدافسردگی طبیعی استفاده کرد تا این ایده که شکلات ممکن است نقشی در ایجاد افسردگی داشته باشد.
خطرات خوردن شکلات برای سلامتی
شکلات مانند بسیاری از غذاها، هنگامی در سالمترین حالت خود است که در حد اعتدال مصرف شود.
قندها و چربیهایی که به کاکائو اضافه میشوند، کالری بالایی دارند و خوردن زیاد شکلات ممکن است منجر به افزایش وزن شود. علاوهبراین، بسیاری از اثرات محافظتی شکلات ممکن است با مصرف بیش از حد آن، کاهش یابد.
تاریخچۀ شکلات
دانشمندان در مورد مدت زمان استفادۀ انسانها از دانههای کاکائو، اختلافنظر دارند.
تاریخچۀ شکلات حداقل به دوهزار سال پیش برمیگردد، درحالیکه سوفی و مایکل کو، مورخان و نویسندگان کتاب «تاریخ واقعی شکلات» (تیمز و هادسون، ۲۰۱۳)، معتقدند که تاریخچۀ شکلات احتمالاً به چهار هزارۀ پیش باز میگردد.
ریشۀ کلمۀ شکلات را میتوان در کلمۀ آزتک «xocoatl» یافت که نام یک نوشیدنی تلخ است که از دانههای کاکائو تهیه میشود. درواقع شیوۀ مصرف شکلات اینگونه بود تا اینکه فاتحان اسپانیایی به آمریکای مرکزی آمدند.
بر اساس آنچه در مجلۀ اسمیتسونین آمده است، در تعداد زیادی از جوامع آمریکای لاتین در دوران پیشا-کُلُمبی، دانههای کاکائو به عنوان واحد پول استفاده میشدند.
مایاها و آزتکها معتقد بودند که دانههای کاکائو دارای خواص عرفانی هستند و از آنها در مراسم مهم استفاده میکردند. وقتی اسپانیاییها وارد این منطقه شدند، شکلات شیرین به وجود آمد. بر اساس افسانهها، مونتزوما، پادشاه آزتکها، یک نوشیدنی شکلاتی تلخ به هرنن کورتس، فاتح امپراتوری آزتک، داد اما کورتس طعم آن را مشمئزکننده خواند. افرادی که به کورتس خدمت میکردند، به نوشیدنیِ کاکائو، عسل و نیشکر افزودند و آن را به اسپانیا بردند، جایی که به سرعت محبوب شد.
شکلات یک نوشیدنی شیک برای ثروتمندان اروپایی در طول قرن ۱۸ بود. انقلاب صنعتی منجر به تولید انبوه شکلات شد و این خوراکی را برای تودهها به ارمغان آورد. این محبوبیت منجر به توسعۀ مزارع درخت کاکائو شد.
اغلب بردهها در مزارع کاکائو فعالیت میکردند. بر اساس آنچه آدریانا مورگانلی در کتاب «بیوگرافی شکلات» (شرکت انتشارات کرابتری، ۲۰۰۵) آورده است؛ در ابتدا، مستعمرهنشینان اسپانیایی اهالی آمریکای میانه را وادار به کشت مزارع کاکائو کردند.
بهتدریج تعداد زیادی از مردم بومی به دلیل شیوع بیماریهایی که از طریق اروپاییها به آن منطقه منتقل شده بود، جان خود را از دست دادند و به همین دلیل، بردههای آفریقایی برای جبران کمبود نیروی کار به قارۀ آمریکا منتقل شدند. این بردهها علاوه بر نیشکر، درخت نیل و سایر محصولات، به کاشت و پرورش درختان کاکائو در سراسر کارائیب، آمریکای مرکزی و جنوبی پرداختند تا طعم تازۀ اروپایی شکلات تأمین شود.
مطابق با آنچه در نمایشگاه دانشگاه کرنل مطرح شد، کنراد ون هوتن، فیزیکدان هلندی در سال ۱۸۱۵ میلادی مقدار زیادی از کرۀ کاکائو را از مایع شکلات حذف کرد و این منجر به ایجاد پودر کاکائو و در فاصلۀ کوتاهی تولید شکلات جامد شد.
در سال ۱۸۴۷ میلادی یک شرکت شکلاتسازی در بریستول انگلستان به نام «فرای»، اولین شکلات تختهای را به تولید انبوه رساند. بر اساس اسنادی که در موزههای بریستول موجود است، جوزف فرای به شکلات ون هوتن کرۀ کاکائو افزود و آن را به خمیری تبدیل کرد که امکان قالبگیری آن وجود داشت. شکلات شیری بلافاصله با کمک هنری نستله اختراع شد که پس از آن شرکت بزرگ مواد غذایی خود را تأسیس کرد.
لیندت و کدبوری، برندهای اصلی شکلات در اروپا نیز فعالیت خود را در دهههای ۱۸۰۰ میلادی آغاز کردند. همچنین رودولف لیندت دستگاه کنچ را اختراع کرد که به شکلات بافت مخملی میبخشد.
در دهههای انتهایی ۱۸۰۰ میلادی، مصرف انبوه شکلات در ایالات متحده درست از زمانی آغاز شد که میلتون اس. هرشی، فروش کاراملهایی با روکش شکلاتی را آغاز کرد. او سپس فرمول خود را برای تهیۀ شکلات شیری استفاده کرد. این صنعتگر تجهیزات یک کارخانۀ شکلاتسازی را خرید و شکلات تختهای و انواع دیگری از شکلات مانند شکلات معروف «بوسههای هرشی» را در سال ۱۹۰۰ میلادی تولید کرد.
در سال ۱۹۲۳ میلادی شرکت مارس با قرار دادن نوقا در داخل شکلات تختهای، شکلات معروف میلکی وی را تولید کرد. در همان سال، اچ.بی. ریس، کارمند سابق هرشی، شکلاتی با نام فنجانهای کرۀ بادامزمینی ریس را به بازار ارائه کرد که البته بعداً به یکی از محصولات شرکت هرشی مبدل شد.
با گذشت سالها، ابداع انواع ترکیبهای شکلاتی توسط تولیدکنندگان کوچک و بزرگ به شکل فزایندهای با نوآوری همراه شد. در سپتامبر سال ۲۰۱۷ میلادی، شرکت سوئیسی باری کالبه، شکلات روبی (یاقوتی) را معرفی کرد. این نوع جدید از شکلات، از جداسازی ترکیبات خاصی از دانههای کاکائو به دست میآید. این ترکیبات خاص، همراه با یک روش پردازش اصلاحشده، منجر به تولید نوعی شکلات صورتی شده که طعمی توتمانند و ترش و شیرین دارد و طعم شکلات سنتی نمیدهد، درحالی که شکلات های رنگی دیگر از شکلات سفیدِ رنگشده تهیه میشوند.
خطراتی که تولید شکلات را تهدید میکند
تغییرات آبوهوایی از جمله خطراتی است که تولید شکلات را تهدید میکند.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۶ ادارۀ ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحدۀ آمریکا، کشورهای اصلی تولیدکنندۀ کاکائو یعنی ساحل عاج، غنا و اندونزی تا سال ۲۰۵۰ با افزایش دمای ۲.۱ درجۀ سانتیگراد (۳.۷ درجه فارنهایت) روبرو خواهند شد. بارش باران همراه با دما افزایش نمییابد و این مسئله باعث کاهش سطح رطوبت میشود.
در نتیجه، زمین مناسب برای تولید کاکائو به میزان قابلتوجهی کوچک میشود. بر اساس گزارش هیئت بیندولتی تغییر اقلیم با عنوان: تغییرات آبوهوایی ۲۰۱۴: تأثیرات، سازگاری و آسیب پذیری، ۸۹.۵ درصد از ۲۹۴ مکان تولید شکلات که مورد مطالعه قرار گرفته بودند تا سال ۲۰۵۰ مناسب نخواهند بود.
کشاورزان و دانشمندان در حال عملیکردن راهکارهایی برای حفظ تولید شکلات هستند. بر اساس گزارش ادارۀ ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحدۀ آمریکا، برخی از کشاورزان درختان بلندتری را در کنار درختان کاکائو برای افزایش سایه و کاهش رطوبت میکارند. همچنین ممکن است مزارع کاکائو به مناطق مرتفعتری منتقل بشوند تا دمای کمتر و بارندگی بیشتری در انتظارشان باشد.
دانشمندان ژنتیک رویکرد متفاوتی را در پیش گرفتهاند. در بیانیۀ مطبوعاتی ژانویه سال ۲۰۱۸ میلادیِ موسسۀ نوآورانۀ ژنومیک، اعلام شد آنها پروژهای برای تولید کاکائویی مقاوم به بیماری دارند. متراکم شدن مزارع کاکائو به دلیل تغییرات آبوهوایی میتواند شیوع بیماری را افزایش بدهد. در این پروژه از فناوری ویرایش ژن کریسپر برای ساختن دانۀ کاکائویی مقاومتر استفاده میشود.
اخلاق در تولید شکلات
بر اساس گزارش سازمان شکلات بدون برده، ۲.۳ میلیون کودک در صنعت تولید شکلات در غنا و ساحل عاج مشغول به کار هستند. این کودکان با خطراطی نظیر قاچاق، بردهداری و سایر شیوههای خشونتآمیز در محیط کار روبرو هستند. «مجمع بینالمللی حقوق کار» گزارش داده است که این کودکان اغلب در معرض مواد شیمیایی هستند، ساعتهای طولانی کار میکنند و از تحصیل محروم هستند. بر اساس گزارش مؤسسۀ «اپیکور و فرهنگ»، بسیاری از کودکان در این مناطق برای بردگی فروخته میشوند و دیگر هرگز خانوادۀ خود را نمیبینند. گروه دیگری از کودکان ربوده میشوند.
اگرچه موافقتنامۀ هارکین-انگل در سال ۲۰۰۱ برای جلوگیری از کار کودکان در صنعت شکلات، طراحی و امضا شد، اما بر اساس آنچه خبرگزاری سی.ان.ان گزارش کرده است، پس از امضای این موافقتنامه، تغییرات اندکی رخ داده و مهلتهای تعیینشده برای اقدامات بارها عقب افتاده است.
بر اساس راهنمای سازمان شکلات بدون برده، مصرفکنندگانی که به دنبال تهیۀ شکلاتهایی هستند که مسائل اخلاقی در تولید آنها رعایت شده است، میبایست از شرکتهایی خرید کنند که گواهینامههای تجارت عادلانه، اتحاد جنگلهای بارانی، یو.تی.زد و عادلانه برای زندگی را کسب کرده باشند.
تولید شکلات میتواند به محیطزیست نیز آسیب برساند. کشاورزها اغلب جنگلها را از میان برمیدارند تا مکانی برای احداث مزارع کاکائو ایجاد شود. طبق اعلام بنیاد جهانی حیاتوحش، حدود ۷۰ درصد از جنگلزدایی غیرقانونی ساحل عاج مربوط به کشت کاکائو است. یکی از خطرات جنگلزدایی فرسایش خاک است که می تواند زمین را برای گیاهان کاکائو کم بارور کرده و یک چرخۀ معیوب ایجاد کند.