عدم تحمل مواد غذایی یا تحمل نکردن غذا در معده به حالتی اطلاق می‌شود که بدن فرد نمی‌تواند به درستی برخی از مواد غذایی را هضم یا جذب کند و این موضوع ممکن است باعث بروز علائم ناخوشایند مانند نفخ، درد شکم، اسهال یا خستگی شود. علت تحمل نکردن غذا در معده معمولاً به دلیل کمبود آنزیم‌های لازم برای هضم غذاها، حساسیت به ترکیبات خاص یا تغییرات در میکروبیوم روده ایجاد می‌شود. عدم تحمل مواد غذایی معمولاً با آلرژی غذایی متفاوت است، زیرا در آلرژی، سیستم ایمنی بدن به‌جای فرآیند هضم، به پروتئین‌های خاص واکنش نشان می‌دهد.
شناسایی و مدیریت عدم تحمل‌های غذایی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کند. در ادامه این مطلب از وج کالا، ما به بررسی انواع مواد غذایی که ممکن است باعث عدم تحمل شوند، خواهیم پرداخت؛ از جمله لاکتوز در محصولات لبنی، گلوتن در گندم و دیگر غلات، و برخی از افزودنی‌های غذایی. با آگاهی از این مشکلات، شما میتوانید تغذیه مناسب‌تری داشته باشید و از بروز عوارض ناخواسته جلوگیری کنید. برای اطلاعات بیشتر در مورد مواد غذایی خاص و راهکارهای مدیریت عدم تحمل، ادامه مطلب را مطالعه کنید!
عدم تحمل غذایی چیست؟
اصطلاح “حساسیت غذایی” هم به آلرژی غذایی و هم به عدم تحمل غذایی اشاره دارد. اما عدم تحمل غذایی با آلرژی غذایی یکسان نیست، اگرچه برخی از علائم ممکن است مشابه باشند.
در واقع، تشخیص آلرژی غذایی و علت تحمل نکردن غذا در معده می تواند دشوار باشد، بنابراین اگر مشکوک به عدم تحمل هستید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید.
هنگامی که شما دچار عدم تحمل غذایی هستید، علائم معمولاً در عرض چند ساعت پس از خوردن غذایی که نسبت به آن عدم تحمل دارید شروع می شود. با این حال، علائم می توانند تا ۴۸ ساعت به تعویق بیفتند و برای ساعت ها یا حتی روزها ادامه داشته باشند، که تشخیص مواد غذایی مزاحم را به ویژه دشوار می کند.
علائم رایج عبارتند از:
- اسهال
- نفخ
- بثورات
- سردرد
- حالت تهوع
- خستگی
- درد شکمی
- آبریزش بینی
- رفلاکس
- برافروختگی پوست
تست عدم تحمل مواد غذایی معمولاً با حذف غذا انجام می شود. رژیم های غذایی حذفی، غذاهایی را که معمولاً مشکوک به عدم تحمل هستند را برای مدتی حذف می کند تا زمانی که علائم فروکش شوند. پس از آن، همزمان با نظارت بر علائم، غذاها یک به یک دوباره به رژیم غذایی اضافه می شوند.
این نوع رژیم غذایی به افراد کمک می کند تا تشخیص دهند کدام غذا باعث ایجاد علائم می شود.
علت تحمل نکردن غذا در معده
در ادامه ۸ مورد از رایج ترین علت تحمل نکردن غذا در معده را به طور کامل و دقیق مورد بررسی قرار داده ایم.
۱. لبنیات
لاکتوز قندی است که در شیر و محصولات لبنی یافت می شود و در بدن توسط آنزیمی به نام لاکتاز تجزیه می شود که برای هضم و جذب مناسب لاکتوز ضروری است. عدم تحمل لاکتوز ناشی از کمبود آنزیم لاکتاز است که باعث ناتوانی در هضم لاکتوز و علائم گوارشی می شود.
علائم عدم تحمل لاکتوز عبارتند از:
- درد شکمی
- نفخ
- اسهال
- گاز
- حالت تهوع
عدم تحمل لاکتوز بسیار شایع است. در واقع، تخمین زده می شود که ۶۵ درصد از جمعیت جهان در هضم لاکتوز مشکل دارند.
علت تحمل نکردن غذا در معده که حاوی لاکتوز هستند را می توان به روش های مختلفی تشخیص داد، از جمله آزمایش تحمل لاکتوز، آزمایش تنفس لاکتوز یا آزمایش PH مدفوع. اگر فکر می کنید ممکن است عدم تحمل لاکتوز داشته باشید، از محصولات لبنی حاوی لاکتوز مانند شیر و بستنی خودداری کنید. پنیرهای کهنه و محصولات تخمیری مانند کفیر ممکن است برای کسانی که عدم تحمل لاکتوز دارند راحت تر باشد، زیرا حاوی لاکتوز کمتری نسبت به سایر محصولات لبنی هستند.
در وج کالا، ما دسته از محصولات را مخصوص برای این افراد قرار داده ایم و مواد غذایی فاقد لاکتوز را موجود کرده ایم.
۲. گلوتن
گلوتن پروتئینی است که در غلاتی مانند گندم، جو و چاودار وجود دارد و به غذاها بخصوص نان‌ها خاصیت کشسانی و بافت می‌دهد. برخی افراد به گلوتن حساسیت دارند و این موضوع می‌تواند به شکل بیماری سلیاک، عدم تحمل گلوتن یا حساسیت غیرسلیاکی بروز کند. در بیماران مبتلا به بیماری سلیاک، قرارگیری در معرض گلوتن منجر به واکنش‌های ایمنی شدید و آسیب به روده کوچک می‌شود. دیگران نیز ممکن است بدون اینکه دچار بیماری سلیاک باشند، با مصرف گلوتن علائمی مانند نفخ، درد معده و خستگی را تجربه کنند.
حساسیت به گلوتن روز به روز در حال افزایش است و افراد بیشتری به دنبال رژیم‌های غذایی بدون گلوتن هستند. مدیریت این حساسیت شامل حذف منابع گلوتن از رژیم غذایی و جایگزینی آن با مواد غذایی سالم و بدون گلوتن است. لازم به ذکر است که تشخیص دقیق حساسیت به گلوتن باید توسط متخصصین صورت گیرد تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود. اگر شما یا کسی که می‌شناسید به گلوتن حساسیت دارد، آگاهی از این موضوعات می‌تواند کمک‌کننده باشد. تخمین زده می شود بین ۰.۵ تا ۱۳ درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد.
علائم حساسیت به گلوتن غیر سلیاک مشابه علائم بیماری سلیاک است و شامل موارد زیر است:
- نفخ
- درد شکمی
- اسهال یا یبوست
- سردرد
- خستگی
- درد مفاصل
- بثورات پوستی
- افسردگی اضطراب
- کم خونی
هم بیماری سلیاک و هم حساسیت به گلوتن غیر سلیاک با رژیم غذایی بدون گلوتن درمان می شوند. این شامل رعایت رژیم غذایی عاری از غذاها و محصولات حاوی گلوتن است، از جمله:
- نان
- پاستا
- غلات
- آبجو
- محصولات پخته شده
- کراکرها
- انواع سس ها، به خصوص سس سویا
در وج کالا، انواع محصولات فاقد گلوتن را برای شما موجود کرده ایم و به راحتی به صورت آنلاین میتوانید آنها را سفارش دهید.
۳. کافئین
یک ماده شیمیایی تلخ است که در طیف گسترده ای از نوشیدنی ها از جمله قهوه، نوشابه، چای و نوشیدنی های انرژی زا یافت می شود. کافئین یک محرک است، به این معنی که باعث کاهش خستگی و افزایش هوشیاری هنگام مصرف می شود.
این کار را با مسدود کردن گیرنده های آدنوزین، یک انتقال دهنده عصبی که چرخه خواب و بیداری را تنظیم می کند و باعث خواب آلودگی می شود، انجام می دهد. بیشتر بزرگسالان می توانند بدون هیچ گونه عارضه جانبی تا ۴۰۰ میلی گرم کافئین در روز مصرف کنند. این مقدار کافئین در حدود چهار فنجان قهوه است.
با این حال، برخی از افراد نسبت به کافئین حساسیت بیشتری دارند و حتی پس از مصرف مقدار کمی نیز واکنش هایی را تجربه می کنند. این حساسیت بیش از حد به کافئین با ژنتیک و همچنین کاهش توانایی متابولیسم و دفع کافئین مرتبط است. حساسیت به کافئین با حساسیت به کافئین که سیستم ایمنی را درگیر می کند متفاوت است. افرادی که به کافئین حساسیت دارند ممکن است پس از مصرف حتی مقدار کمی کافئین علائم زیر را تجربه کنند.
- تپش قلب سریع
- اضطراب
- پریشانی
- بیخوابی
- عصبی بودن
- بی قراری
افرادی که به کافئین حساس هستند باید با اجتناب از خوردن غذاها و نوشیدنی های حاوی کافئین از جمله قهوه، نوشابه، نوشیدنی های انرژی زا، چای و شکلات، مصرف خود را به حداقل برسانند.
۴. سالیسیلات ها
مواد شیمیایی طبیعی هستند که توسط گیاهان به عنوان دفاعی در برابر عوامل استرس زای محیطی مانند حشرات و بیماری ها تولید می شوند. سالیسیلات ها دارای خواص ضد التهابی هستند. در واقع، ثابت شده است که غذاهای غنی از این ترکیبات در برابر برخی بیماری ها مانند سرطان روده بزرگ محافظت می کنند. این مواد شیمیایی طبیعی در طیف وسیعی از غذاها از جمله میوه ها، سبزیجات، چای، قهوه، ادویه جات، آجیل و عسل یافت می شوند.
سالیسیلات ها علاوه بر اینکه جزء طبیعی بسیاری از غذاها هستند، اغلب به عنوان نگهدارنده غذا استفاده می شوند و ممکن است در داروها یافت شوند. در حالی که مقادیر بیش از حد سالیسیلات ها می تواند باعث مشکلات سلامتی شود، اکثر مردم با مصرف مقادیر نرمال سالیسیلات موجود در غذاها مشکلی ندارند. با این حال، برخی از افراد به شدت به این ترکیبات حساس هستند و با مصرف مقادیر کم، واکنش‌های نامطلوب ایجاد می‌کنند.
علائم عدم تحمل سالیسیلات عبارتند از:
- گرفتگی بینی
- عفونت سینوس ها
- پولیپ بینی و سینوسی
- آسم
- اسهال
- التهاب روده (کولیت)
در حالی که حذف کامل سالیسیلات ها از رژیم غذایی غیرممکن است، افرادی که دچار عدم تحمل سالیسیلات هستند باید از غذاهای سرشار از سالیسیلات مانند ادویه ها، قهوه، کشمش و پرتقال و همچنین لوازم آرایشی و داروهای حاوی سالیسیلات اجتناب کنند.
۵. آمین ها
آمین‌ها ترکیبات آلی حاوی نیتروژن هستند که در برخی از غذاها به‌خصوص پروتئین‌ها یافت می‌شوند و شامل آمین‌های بیولوژیکی مانند هیستامین، تیرامین و سروزین می‌باشند. این ترکیبات در فرآیندهای متابولیک بدن نقش دارند و به عنوان واسطه‌های شیمیایی در نورون‌ها و سیستم ایمنی عمل می‌کنند. اما در برخی افراد، تجمع یا حساسیت به آمین‌ها می‌تواند منجر به بروز علائم ناخوشایند شود، مانند سردرد، سرگیجه، مشکلات گوارشی و خستگی.
حساسیت به آمین‌ها معمولاً ناشی از عدم توانایی بدن در تجزیه و دفع این ترکیبات است، که می‌تواند به دلیل کمبود آنزیم‌های خاص یا تغییرات در میکروبیوم روده ایجاد شود. برای مدیریت این وضعیت، توصیه می‌شود تا از مصرف غذاهایی که حاوی آمین‌های بالا هستند مانند پنیرهای کهنه، نوشیدنی‌های الکلی و غذاهای تخمیر شده پرهیز شود. اگر شما مشکوک به حساسیت به آمین‌ها هستید، مشاوره با یک متخصص تغذیه یا پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا رژیم غذایی مناسب و سالمی را دنبال کنید.
علائم عدم تحمل هیستامین عبارتند از:
- گرگرفتگی
- سردرد
- خارش
- اضطراب
- معده
- گرفتگی عضلات
- اسهال
- فشار خون پایین
افراد مبتلا به عدم تحمل هیستامین باید از غذاهای حاوی این ماده شیمیایی طبیعی پرهیز کنند، از جمله:
- خوراکی ها تخمیر شده
- میوه ها خشک شده
- مرکبات
- آووکادوها
- سیگار کشیدن
- ماهی
- سرکه
- ترش شده
- غذاهایی مانند دوغ
- نوشیدنی های الکلی تخمیر شده مانند آبجو و شراب
۶. FODMAPS
FODMAPs مخفف “Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides andols” است و به گروهی از کربوهیدرات‌های زودجذب اطلاق می‌شود که شامل الیگوساکاریدها (مانند فریکوتان و گالاکتان)، دی‌ساکاریدها (مانند لاکتوز)، مونو ساکاریدها (مانند فروکتوز) و پلیول‌ها (مانند سوربیتول و مانیتول) هستند. این مواد در برخی غذاها مانند دانه‌ها، لبنیات، میوه‌ها و سبزیجات فراوان یافت می‌شوند و برای بسیاری از افراد سالم مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما در افرادی که به FODMAPs حساسیت دارند، مصرف این ترکیبات می‌تواند منجر به علائمی مانند نفخ، درد شکم، اسهال یا یبوست شود.
حساسیت به FODMAPs به‌ویژه در افرادی که مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) هستند شایع‌تر است. این افراد معمولاً با رعایت یک رژیم غذایی کمFODMAP، که شامل محدود کردن مصرف این کربوهیدرات‌ها به مدت معین و سپس بازگرداندن تدریجی آنها به رژیم غذایی است، می‌توانند علائم خود را مدیریت کنند. مشاوره با متخصص تغذیه می‌تواند به افراد کمک کند تا برنامه‌ای مناسب برای کاهش FODMAPs تهیه کنند و در عین حال تغذیه‌ی متعادل خود را حفظ نمایند.
علائم عدم تحمل FODMAP عبارتند از:
- نفخ
- اسهال
- گاز
- درد شکمی
- یبوست
عدم تحمل FODMAP در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر یا IBS بسیار شایع است. در واقع، تا ۸۶ درصد از افرادی که مبتلا به IBS تشخیص داده شده اند، کاهش علائم گوارشی را هنگام پیروی از رژیم غذایی کم FODMAP تجربه می کنند.
غذاهای زیادی با FODMAP وجود دارد، از جمله:
- سیب
- عسل
- شیر
- کنگر فرنگی
- نان
- لوبیا
- عدس
- ماءالشعیر
۷. سولفیت ها
علت تحمل نکردن غذا در معده به دلیل سولفیت ها چندان شایع نیست اما ممکن است! سولفیت‌ها ترکیبات شیمیایی هستند که به عنوان نگهدارنده در صنایع غذایی و نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از فساد و تغییر رنگ مواد غذایی جلوگیری کنند. این ترکیبات در بسیاری از محصولات مانند میوه‌های خشک، شراب، و سس‌های خمیری یافت می‌شوند. سولفیت‌ها همچنین در برخی موارد برای حفظ طعم و کیفیت غذاها به کار می‌روند. با اینکه اکثر افراد می‌توانند این مواد را بدون مشکل مصرف کنند، برخی از افراد ممکن است به آنها حساسیت نشان دهند.
حساسیت به سولفیت‌ها می‌تواند منجر به بروز علائمی مانند سردرد، مشکلات تنفسی، و واکنش‌های آلرژیک خفیف شود. این حساسیت به‌ویژه در افرادی که مبتلا به آسم هستند، شایع‌تر است و ممکن است پس از ingesting خوراکی‌های حاوی سولفیت، علائم تنفسی شدیدتری را تجربه کنند. افرادی که به سولفیت‌ها حساسیت دارند باید دقت کنند که برچسب‌های غذایی را به‌طور دقیق بررسی کرده و از مصرف مواد غذایی حاوی این ترکیبات خودداری کنند. مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند به مدیریت این حساسیت کمک کند.
علائم رایج حساسیت به سولفیت عبارتند از:
- تورم پوست
- گرفتگی بینی
- افت فشار خون
- گرگرفتگی
- اسهال
- خس خس سینه
- سرفه کردن
نمونه هایی از غذاهایی که ممکن است حاوی سولفیت باشند عبارتند از:
- میوه خشک شده
- سیب
- سبزیجات کنسرو شده
- ترشی
- چاشنی ها
- چیپس سیب زمینی
- چای
- محصولات پخته شده
۸. فروکتوز
فروکتوز یک قند طبیعی است که عمدتاً در میوه‌ها، عسل و برخی سبزیجات وجود دارد. این کربوهیدرات همچنین به عنوان یک شیرین‌کننده مصنوعی در بسیاری از محصولات غذایی فرآوری شده استفاده می‌شود. برخلاف گلوکز، فروکتوز برای جذب نیاز به انسولین ندارد و مستقیماً توسط کبد متابولیزه می‌شود. در حالی که برای اکثر افراد مصرف متعادل فروکتوز مشکلی ایجاد نمی‌کند، برخی از افراد ممکن است با مشکلاتی مانند نفخ، درد شکم و اسهال در اثر مصرف زیاد فروکتوز مواجه شوند.
حساسیت به فروکتوز معمولاً ناشی از کمبود آنزیم‌های لازم برای هضم این قند یا عدم توانایی روده در جذب آن است. این وضعیت به نام “عدم تحمل فروکتوز” شناخته می‌شود و می‌تواند به مشکلات گوارشی شدید منجر شود. افرادی که به عدم تحمل فروکتوز مبتلا هستند، معمولاً باید مصرف غذاهایی که حاوی فروکتوز بالا هستند، مانند میوه‌های شیرین، عسل و محصولات حاوی شکر مایع، را محدود کنند. مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند به آنها کمک کند تا برنامه‌ای غذایی مناسب برای مدیریت این حساسیت طراحی کنند.
علائم عدم جذب فروکتوز عبارتند از:
- رفلاکس معده
- گاز
- اسهال
- حالت تهوع
- درد شکمی
- استفراغ
- نفخ
افراد مبتلا به عدم تحمل فروکتوز اغلب به سایر FODMAP ها نیز حساس هستند و می توانند از رژیم غذایی کم FODMAP بهره مند شوند. به منظور مدیریت علائم مربوط به سوء جذب فروکتوز، باید از غذاهای پر از فروکتوز زیر اجتناب کرد:
- جوش شیرین
- عسل
- سیب، آب سیب و سرکه سیب
- خوراکی ها حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا
- میوه هایی مانند هندوانه، گیلاس و گلابی
- برخی از سبزیجات مانند نخود فرنگی
سایر عدم تحمل های غذایی رایج کدامند؟
عدم تحمل هایی که در بالا ذکر شد از رایج ترین انواع آن هستند. با این حال، بسیاری از غذاها و مواد تشکیل دهنده دیگری وجود دارند که ممکن است افراد نسبت به آن ها عدم تحمل داشته باشند، از جمله:
- آسپارتام: آسپارتام یک شیرین کننده مصنوعی است که معمولاً به عنوان جایگزین قند استفاده می شود. اگرچه تحقیقات متناقض است، برخی از مطالعات گزارش کرده اند عوارض جانبی مانند افسردگی و تحریک پذیری در افراد دارای حساسیت دارد.
- تخم مرغ: برخی افراد مشکل دارند سفیده تخم مرغ را هضم می کند اما به تخم مرغ حساسیت ندارد. عدم تحمل تخم مرغ با علائمی مانند اسهال و درد شکم همراه است.
- MSG: مونو سدیم گلوتامات یا MSG به عنوان یک افزودنی افزایش دهنده طعم در غذاها استفاده می شود. تحقیقات بیشتری مورد نیاز است، اما برخی از مطالعات نشان داده اند که مقدار آن می تواند باعث سردرد، کهیر و درد قفسه سینه شود.
- رنگ های خوراکی: رنگ های خوراکی مانند قرمز ۴۰ و زرد ۵ ممکن است سبب ایجاد واکنش های حساسیت مفرط در برخی افراد شود. علائم شامل کهیر، تورم پوست و گرفتگی بینی هستند.
- مخمر: افراد مبتلا به عدم تحمل مخمر معمولاً علائم شدیدتری نسبت به افراد مبتلا به آلرژی به مخمر تجربه می کنند. علائم معمولاً محدود به سیستم گوارشی است.
کلام آخر
علت تحمل نکردن غذا در معده مربوط به ۸ مورد بود که به آنها اشاره کردیم همچنین عدم تحمل غذایی با آلرژی متفاوت است. بیشتر آن ها سیستم ایمنی را تحریک نمی کنند و علائم آن ها معمولاً شدت کمتری دارد. با این حال، آن ها می توانند بر سلامت شما تأثیر منفی بگذارند و باید جدی گرفته شوند.
بسیاری از افراد نسبت به غذاها و مواد افزودنی مانند لبنیات، کافئین و گلوتن حساسیت ندارند. اگر مشکوک هستید که ممکن است نسبت به یک غذا یا افزودنی غذایی خاص عدم تحمل داشته باشید، با پزشک یا متخصص تغذیه خود در مورد آزمایش و گزینه های درمانی مشورت کنید.
